Twitter

Obrazy Matki Bożej Fatimskiej to zwykle rozbrajający kicz religijny. Nawet Salvador Dali przed nim się nie uchronił. Obraz „Objawienie fatimskie” Salvadora Dali …  

ale o Salvadorze Dali będzie na końcu postu… Z kiczem religijnym stykamy się niestety wchodząc do niemal każdego kościoła, kicz jest tam wszechobecny. Najwyraźniej sam człowiek jest kiczowaty i ma zapotrzebowanie na kicz. O kiczu na obrazach religijnych napiszę jednak w innym poście, dziś zajmę się obrazami Matki Bożej Fatimskiej takimi, jakie one są. A jakie są, każdy widzi.

Maria, matka Jezusa stała się przedmiotem kultu jako Matka Boża Fatimska po tym, jak objawiała się przez sześć kolejnych miesięcy, począwszy od 13 maja 1917 roku, trojgu pastuszków w okolicy portugalskiej miejscowości Fatima. „Matka Boża miała zachęcać dzieci z Fatimy do pokuty za dusze w czyśćcu cierpiące, do odmawiania codziennie Różańca w intencji nawrócenia grzeszników oraz do modlitwy za pokój. Miała ich też prosić o wybudowanie jej kapliczki w tym miejscu w Fatimie”, a „Kościół Katolicki po zbadaniu wydarzeń i treści objawień nie znalazł sprzeczności z doktryną i uznał ich autentyczność w 1930 roku” – jak podaje Wikipedia (Matka Boża Fatimska).

64 lata po pierwszym objawieniu fatimskim, 13 maja 1981 roku, podczas audiencji generalnej na Placu św. Piotra w Rzymie miał miejsce zamach na papieża Jana Pawła II, który wierzył, że swoje ocalenie zawdzięczał nie tylko szczęściu. Wyraził to słowami: Jedna ręka strzelała, a inna kierowała kulę. Papież uznał, że to właśnie Matka Boża Fatimska uratowała mu życie i dlatego w rok po zamachu udał się do Fatimy, by złożyć jej podziękowanie. Przy okazji 13 maja 1982, podczas nabożeństwa, papież został lekko zraniony nożem przez mężczyznę –  uznanego za niezrównoważonego umysłowo.

Z Matką Bożą Fatimską wiążą się trzy tajemnice fatimskie, ale skoncentrujmy się na podstawowym kanonie ikonograficznym Matki Boskiej Fatimskiej.

Typowym przedstawieniem Matki Bożej Fatimskiej na świętych obrazkach jest scena pokazująca trójkę pastuszków na łące, którym ukazuje się ponad niedużym drzewem lub krzakiem „Piękna Pani”, jak to ujął Czesław Miłosz w swoim Traktacie teologicznym.

„23. Piękna Pani
 
 Piękna Pani, Ty, która dzieciom ukazałaś się w Lourdes
 i Fatima.
 
 Najbardziej wtedy, jak mówią dzieci, zdumiała je
 Twoja niewysłowiona śliczność.
 
 Jakbyś chciała przypomnieć, że piękno jest jednym z
 komponentów świata.
 
 Co mogę potwierdzić, bo byłem w Lourdes
 pielgrzymem u groty, kiedy szumi rzeka i na czystym
 niebie nad górami widać rąbek księżyca.
 
 Stałaś, mówią dzieci, nad niedużym drzewkiem, ale
 Twoje stopy unosiły się
 na około dziesięć centymetrów nad jego
 liśćmi.
 
 Miałaś ciało nie zjawy, ale z niematerialnej materii, i
 można było rozróżnić guziki Twojej sukni.
 
 Prosiłem Ciebie o cud, ale byłem też świadomy,
 
 Że przychodzę z kraju, gdzie Twoje sanktuaria służą
 umacnianiu narodowej ułudy i uciekaniu się pod
 Twoją obronę, pogańskiej bogini, przed najazdem
 nieprzyjaciela.
 
 Moja obecność tutaj była zamącona
 
 Obowiązkiem poety, który nie powinien
 schlebiać ludowym wyobrażeniom,
 
 Ale pragnie pozostać wierny Twojej niedocieczonej intencji
 
 Ukazywania się dzieciom w Lourdes i Fatima.”

O kim mówi Miłosz „pogańska bogini”? O Maryi Królowej Polski? O Matce Bożej w ogóle? Czy może o Pięknej Pani, która ukazała się dzieciom w Fatimie? Trudno powiedzieć, jasne jest tylko, że do sanktuariów Maryjnych służących umacnianiu narodowej ułudy ma on stosunek krytyczny, a w Pięknej Pani ukazującej się dzieciom coś go zachwyca.

Od siebie mogę dodać, że Piękna Pani jest poniekąd właśnie boginią pogańską, związaną ze światem przyrody. Jest istotą jak najbardziej realną, a objawia się dzieciom odpowiednio do wyobrażeń, jakie tkwią w ich główkach. Wiele osób jasnowidzących skłania się do interpretacji większości objawień Maryjnych jako objawień duchów przyrody, czyli w przypadku Pani unoszącej się ponad drzewem – ducha drzewa. Kto dokładnie objawiał się dzieciom w Fatimie, nie ma tu dla mnie znaczenia, gdyż zajmuję się tylko ikonografią Matki Bożej Fatimskiej.

Obraz Matki Bożej Fatimskiej – wersja podstawowa

Na obrazku tym widzimy, że Piękna Pani pojawia się na obłoku ponad kwitnącym krzewem, z głową na tle niebieskiego nieba, w aureoli z 12 gwiazd (motyw wzięty z Apokalipsy), z różańcem zawieszonym na złożonych do modlitwy dłoniach. Dzieci klęczą na zielonej łące, to znaczy wiedzą, że postać, która im się ukazała, ma charakter religijny. Owieczki nie zwracają na Piękną Panią uwagi – wbrew utartemu stereotypowi, że zwierzęta odczuwają często lepiej od człowieka rzeczy niewidoczne dla zwykłego oka.

Wymowa obrazka jest taka, że oto w świecie przyrody – i to jest okoliczność istotna – objawia się niebo. Objawia się w sposób katechetyczny, wzywając do modlitwy i odmawiania różańca. Komunikat jest prosty, dostosowany do możliwości dzieci.  

Obraz Matki Bożej Fatimskiej – wersja z Bazyliką i ciemnymi chmurami

Z kolei na tym obrazie Matki Bożej Fatimskiej dochodzą dwa nowe elementy. Widzimy więc na nim bazylikę Matki Bożej Różańcowej, wzniesioną w latach 1928-1953 w miejscu objawień, a także ciemne chmury na niebie, będące nawiązaniem do strasznych treści zawartych wtajemnicach fatimskich i do toczącej się I wojny światowej w czasie, kiedy miały miejsca objawienia. Błękitne niebo wokół głowy Matki Bożej Fatimskiej wskazuje na nabożeństwo do Matki Boskiej jako środek do poprawienia złej sytuacji na świecie.

Wspomniana bazylika przedstawia się tak:

Natomiast wizja świata, w którym Matka Boża dzięki odmawianiu różańca stanie się jego Królową, przedstawia się pięknie i sielankowo:

Obraz Matki Bożej Fatimskiej – wersja „docelowa”

I oby tak się stało. Zwróciłbym też uwagę na jeszcze jeden wariant ikonograficzny na obrazach Matki Bożej Fatimskiej:

Obraz Matki Bożej Fatimskiej – wersja „apokaliptyczna”

Obrazek ten nawiązuje w twórczy sposób do wizji Niewiasty na niebie z Apokalipsy. Gałązki z kwiatami układają się w półksiężyc pod jej stopami i jest ona przyobleczona w słońce. Dwanaście gwiazd wokół głowy można zakładać przez domniemanie, bo na innych obrazach Matki Bożej Fatimskiej można je łatwo odnaleźć. Nie ma tu wprawdzie chłopczyka, którego ta Niewiasta urodziła, czyli Chrystusa, ale jest za to troje dzieci – pastuszków.

Takie przedstawienie nadaje ogólniejszy sens zarówno Matce Bożej Fatimskiej, która, nabierając podobieństwa do wizji z Apokalipsy, przestaje być tylko jakąś Matką Bożą o znaczeniu lokalnym, jak i macierzyństwu Maryi. Fakt, że nie ma tu małego Chrystusa w ludzkiej postaci, ale reprezentuje je słońce, w które jest Matka Boża przyobleczona, wskazuje na to, że jej dziećmi są wszyscy, również troje pastuszków. Kwiecisty księżyc oznacza, że jest on symbolem przyrody, a w tym układzie słońce wokół Maryi jest symbolem ducha, którego pierwszym przebłyskiem jest żyjący na ziemi człowiek, reprezentujący na ogół dziecięcy stan ducha. Ale z czasem każdy człowiek powinien rozbłysnąć duchowo tak jak to słońce wokół Matki Bożej. Głębszy sens religijny na „świętym obrazku”? Ezoteryczny?

Pozostaje jeszcze zauważyć, że postać Matki Bożej Fatimskiej jest jakąś analogią do pasterzy, którzy prowadzeni przez anioła przybyli do Betlejem, by pokłonić się Dzieciątku. Jest to motyw z „Ewangelii według świętego Łukasza”, poniekąd konkurencyjny wobec pokłonu trzech magów, mędrców czy też królów z „Ewangelii według świętego Mateusza”. Zaznacza się tu przeciwieństwo chrześcijaństwa dla mędrców i chrześcijaństwa dla prostaczków. Kult Matki Boskiej Fatimskiej z oczywistych względów należy do tego drugiego nurtu.  

Salvador Dali i objawienie fatimskie

Obraz Salvadore Dali „Objawienie fatimskie” jest podobno skutkiem nawrócenia artysty na katolicyzm. Obraz powstał na zamówienie Johna M. Hafferta, dyrektora Światowego Apostolatu Fatimskiego, i miał przedstawiać wizję piekła i pierwszą tajemnicę fatimską. Dali namalował unoszące się nad czerwoną pustynią ciało rozciągane i rozszarpywane przez osiem dziwacznych widelców. Piekło zajmuje lewą część obrazu, a namalowana w nowym stylu „nuklearnego mistycyzmu” Matka Boża Fatimska unosi się w prawym górnym rogu płótna. Jej postać jest częściowo zasłonięta przez jeden z widelców, na tyle przezroczysty, że przebija przezeń światło na błękitnym płaszczu Dziewicy symbolizujące poczęte Dziecię.
Obraz „Objawienie fatimskie” pozostawał długo nieznany szerszej publiczności, ponieważ przeleżał w ukryciu 40 lat w siedzibie Światowego Apostolatu Fatimskiego w Washington Township (New Jersey), a po powtórnym jego odkryciu był przez rok wystawiany w Fatimie.

Obraz „Objawienie fatimskie” Salvadora Dali – morze ognia i wizja piekła