Malarstwo - obrazy wielkich mistrzów malarstwa

Prezydent Duda w Watykanie i obraz „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino

Pisałem już o obrazie „Pokłon trzech króli” Pietro Perugino. A co ma obraz „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino do prezydenta Dudy?

Z okazji wizyty prezydenta Andrzeja Dudy w Watykanie i audiencji, której udzielił papież Franciszek prezydentowi Andrzejowi Dudzie i jego rodzinie – żonie Agacie i córce Kindze, zobaczyliśmy zdjęcia, na których papież i prezydent Duda z rodziną zostali uwiecznieni na tle wiszącego na ścianie obrazu religijnego. Co za obraz? Otóż jest to słynny obraz pod tytułem „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino. Obraz renesansowego malarza znajduje się zazwyczaj właśnie w prywatnej bibliotece papieskiej, w której papież przyjmuje różne osobistości.

Z tyłu za rozmówcami na ścianie – słynny obraz Perugino „Zmartwychwstanie”.

Ewangeliczna podstawa obrazu „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino

Obraz „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino nawiązuje po pierwsze do opisu z „Ewangelii według świętego Jana”: „A na miejscu, gdzie go ukrzyżowano, był ogród, w ogrodzie zaś nowy grobowiec, w którym jeszcze nikt nie był złożony. Tam więc, z powodu żydowskiego dnia Przygotowania, że blisko był grób, położyli Jezusa” (19, 41-42). W pozostałych trzech ewangeliach mowa jest bowiem o grobie wykutym w skale.

A po drugie uwzględniony jest na nim wątek zaczerpnięty z „Ewangelii według świętego Mateusza”: „Nazajutrz, czyli w dzień po święcie Przygotowania, zebrali się u Piłata przedniejsi arcykapłani i faryzeusze, mówiąc: Panie, przypomnieliśmy sobie, że ten zwodziciel jeszcze za życia powiedział: Po trzech dniach zmartwychwstanę. Rozkaż więc zabezpieczyć grób aż do trzeciego dnia, żeby czasem uczniowie jego nie przyszli, nie ukradli go i nie powiedzieli ludowi: Powstał z martwych. I będzie ostatnie oszustwo gorsze niż pierwsze. Rzekł im Piłat: Macie straż, idźcie, zabezpieczcie, jak umiecie. Poszli więc i zabezpieczyli grób, pieczętując kamień i zaciągając straż.” (27, 62-66).

Dalej wszystkie cztery ewangelie relacjonują zgodnie, że o świcie po sabacie kamień z grobu był odwalony, a grób – pusty. Mateusz pisze: „ A po sabacie, o świcie pierwszego dnia tygodnia, przyszła Maria Magdalena i druga Maria, aby obejrzeć grób. I oto powstało wielkie trzęsienie ziemi, albowiem anioł Pański zstąpił z nieba i przystąpiwszy odwalił kamień i usiadł na nim. A oblicze jego było jak błyskawica, a jego szata biała jak śnieg. A strażnicy zadrżeli przed nim ze strachu i stali się jak nieżywi.” (28, 1-4). Trudno uznać, że „Zmartwychwstanie” Perugina uwzględnia w pełni ten opis – może tylko trzech śpiących strażników da się odnieść do słów, że „stali się jak nieżywi”.

Obraz „Zmartwychwstanie”, Pietro Perugino, 1499-1500, olej na desce, 233 cm x 165 cm, Watykan

Kup obraz na płótnie: Perugino, Zmartwychwstanie

Symboliczny sens obrazu „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino

Omawiany obraz ma z pewnością większe ambicje niż tylko zilustrowanie wątku z Ewangelii, będącego skądinąd bardzo często podejmowanym tematem malarskim. Pietro Perugino potraktował ten temat w sposób znacznie głębszy – głównie przez wykorzystanie symboliki geometryczno-arytmetycznej.

Od razu narzuca się podział całego obrazu na wyraźnie sobie przeciwstawione części dolną i górną, które reprezentują odpowiednio świat fizyczny i świat duchowy.

Świat fizyczny określony jest zasadniczo przez liczbę cztery, której odpowiadają cztery postacie siedzące w czterech rogach grobowca. Grobowiec ma kształt prostopadłościanu, co oznacza wprawdzie, że każdy jego prostokątny bok ma cztery boki i cztery kąty, ale cały prostopadłościan ma sześć boków, osiem wierzchołków i dwanaście krawędzi.

Na zwróconym w stronę widza boku prostopadłościennego grobowca widzimy koło, które może reprezentować również kulę znajdująca się wewnątrz prostopadłościanu. Ta kula symbolizujeChrystusa.

Powierzchnia kuli może być liczona jako jeden tylko element. Dodając ją do sześciu boków prostopadłościennego grobowca, otrzymujemy liczbę siedem jako liczbę Chrystusa. Faktycznie, wszystkich postaci jest na obrazie siedem – poza czwórką strażników grobowca widzimy jeszcze dwie postacie anielskie i jednego Chrystusa.

Dodając kulę (reprezentowaną przez jej środek jako punkt) do ośmiu punktów stanowiących wierzchołki prostopadłościanu, otrzymujemy liczbę dziewięć jako liczbę Chrystusa. Ale do tej liczby obraz nie nawiązuje.

Można też powiedzieć, że kulę określa w zupełności jej średnica. Dodając ją do dwunastu krawędzi prostopadłościennego grobowca, otrzymamy liczbę trzynaście jako liczbę Chrystusa. Znalazło to wyraz w archetypie Chrystusa jako tego trzynastego w gronie dwunastu apostołów. Ale również tego wątku omawiany obraz nie eksponuje.

Tak więc symboliczną liczbą, na której Perugino oparł swoje przedstawienie Zmartwychwstania, jest liczba siedem.

Liczba siedem, traktowana symbolicznie, interpretowana jest zwłaszcza na trzy sposoby:

Jako 6 + 1 = 7. Znamy ten sposób ujęcia głównie jako sześć dni stworzenia i siódmy dzień, kiedy to Bóg Stwórca odpoczywał, czemu odpowiada podział tygodnia na 6 dni powszednich i niedzielę. Na obrazie kombinacja ta przedstawiona jest jako jedna centralna postać Chrystusa + sześć pozostałych postaci.
Jako 3 + 4 = 7. Można to wiązać z przeciwstawieniem Trójcy Świętej i świata fizycznego jako świata czterech żywiołów. Na obrazie liczbę trzy reprezentuje Chrystus w otoczeniu dwóch aniołów, a liczbę cztery – czterej strażnicy grobowca.
Jako 3 + 1 + 3 = 3.5 + 3.5 = 7. Liczbę 3.5 znamy głównie:

jako liczbę kundalini,
następnie jako 3.5 doby (cztery noce i trzy dni) od śmierci do zmartwychwstania (tradycyjne chrześcijańskie ujęcie sekwencji dni w Wielkim Tygodniu zaprzecza tu samo sobie, gdyż od śmierci w piątek po południu do zmartwychwstania w niedzielę nad ranem w żaden sposób nie wyjdzie 3.5 doby),
jako oscylowanie pomiędzy Trójcą a Czwórcą charakterystyczne dla Jungowskiego Archetypu(Jaźni albo Bóstwa), którego symbolicznym przedstawieniem jest zbiór czterech elementów, w którym jeden element odróżnia się wyraźnie od trzech pozostałych.
jako rozdwojenie czwartej (z siedmiu) postaci wiecznej natury w gnozie Böhmego.

Na obrazie „Zmartwychwstanie” Perugina:

sam jego temat – Zmartwychwstanie – nawiązuje w tym względzie do wariantu trzy i pół doby od śmierci do zmartwychwstania,
sposób przedstawienia czterech strażników grobu odpowiada wariantowi Archetyp Junga, ponieważ jeden ze strażników, w odróżnieniu od trzech pozostałych, nie śpi,
natomiast całość ujęcia zgodna jest z koncepcją siedmiu postaci wiecznej natury u Böhmego.
W takim ujęciu cały obraz dzieli się na dwie części odpowiadające Pierwszemu Principium (Ojciec = Bóg w gniewie) i Drugiemu Principium (Syn = Bóg w miłości).
Pierwsze Principium obejmuje czterech strażników grobowca i zlokalizowane jest wokół grobowca. Strażnicy przyporządkowani są czterem pierwszym postaciom wiecznej natury w kolejności: 1. Śpiący w lewym dolnym narożniku, 2. Śpiący w prawym dolnym narożniku, 3. Śpiący ponad drugim, 4. Przebudzony ponad pierwszym śpiącym.

Dopiero w czwartej postaci pojawia się życie i rzeczywista świadomość, czemu odpowiada to, że czwarty strażnik jest przebudzony. Tą czwartą postacią jest ogień, który ma dwa aspekty: niszczący, wściekły ciemny ogień jako Bóg w gniewie (Ojciec) oraz jasny ogień jako źródło przyjaznego, łagodnego światła, którym jest Bóg w Miłości (Syn, Chrystus). Ciemny świat Boga w gniewie to w szczególności podziemny świat piekielny – jego symbolem jest na obraziegrobowiec jako wejście do mrocznej otchłani, do której Jezus zstąpił po śmierci. W tym mroku, który jest rezultatem pożądania bytu właściwego Ojcu jako samej tylko woli (pierwsza postać wiecznej natury, pierwszy strażnik), ponieważ pożądanie wciąga w siebie coś, co je zagęszcza i zaciemnia (druga postać wiecznej natury, drugi strażnik), wzbudzone zostaje śmiertelne przerażenie (trzecia postać wiecznej natury, trzeci strażnik), a z tego przerażania nagle rozpala się ogień życia (czwarta postać wiecznej natury, czwarty strażnik).

Ten pierwszy śpiący strażnik to Bóg jako ktoś, kogo nie ma, ale chciałby być, jako ktoś, kto tylko śni o tym, że ma jakiś namacalny byt. Natomiast czwarty strażnik to Bóg, który się już przebudził, ale przebudził się pod wpływem sennego koszmaru i ten koszmar określa stan jego świadomości, która jest owładnięta strachem przed śmiercią i popędem, by przeżyć za wszelką cenę. Czwarty strażnik ma w prawej dłoni skierowany lekko w dół miecz i w każdej chwili gotów jest go użyć. Natomiast gest lewej dłoni wskazuje na to, że chciałby on uspokoić sytuację, pohamować własną agresję. Odpowiednio do przeciwstawnej wymowy obu swych dłoni przynależy on do dwóch principiów, jest wewnętrznie przepołowiony, jest wspólnym mianownikiem dla Boga w gniewie (Ojca) i Boga w miłości (Syna).

Drugie Principium obejmuje zatem, logicznie biorąc (zgodnie z logiką gnozy Böhmego), czwartego strażnika (lub, jeśli kto woli, jego drugą połowę, symbolizowaną przez lewą dłoń) oraz zmartwychwstałego Chrystusa w otoczeniu dwóch aniołów.

Symboliczny sens górnej połowy obrazu „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino

Ale kompozycyjnie ten czwarty strażnik nie należy do grupy zmartwychwstałego Chrystusa, składającej się z Chrystusa, dwóch aniołów i ramy w kształcie wrzeciona, w której umieszczony został zmartwychwstały Chrystus.

Znaczenie ramy wokół zmartwychwstałego Chrystusa

Najciekawsza jest tu rama. To, że zmartwychwstały Chrystus przedstawiony jest w ramie, która w naturalny sposób symbolizuje aspekt skończoności, oznacza, że kiedy po zakończeniu Wcielenia zmartwychwstały Chrystus opuszcza świat skończoności, coś jednak z tej skończoności zabiera z sobą do nieba, ponieważ tylko poprzez skończoność może się wyrazić, objawić i poznać samego siebie. Skoro zaś temu w istocie miało służyć Wcielenie, więc postać, w jakiej Chrystus powraca do nieba, musi zachowywać w sobie coś z tej skończoności, gdyż inaczej rozpłynęłaby się na powrót w nieokreślonej nieskończoności.

Ale należy zauważyć, że jest to rama inna niż ta, którą symbolizuje prostopadłościenny grobowiec. W tym grobowcu znajdowała się kula jako symbol Chrystusa, co rzutowane na płaszczyznę przybrało postać koła wewnątrz prostokąta. W istocie rama, w której znajduje się zmartwychwstały Chrystus, nawiązuje do formy koła, mianowicie składa się z dwóch łuków, a ich dwa przecięcia – na górze i na dole – stanowią punkty wyróżnione, których obwód koła nie zawiera. W rezultacie ta rama wskazuje kierunek dół – góra, czyli symbolicznie biorąc, kierunek ziemia – niebo.

Relacja pomiędzy górną a dolną połowa obrazu

Jeżeli więc czterech strażników grobu można przyporządkować czterem stronom świata w układzie poziomym: wschód – zachód – północ – południe, to można do tego dodać jeszcze dwa kierunki, w górę i w dół, i przyporządkować je dwom aniołom.

Związek obu form widoczny jest w postaci czerwonego krzyża na białym proporcu. Ten krzyż jest, oczywiście , symbolem „ukrzyżowania”, jakim jest wcielenie się w świecie czterech żywiołów. Zmartwychwstały Chrystus trzyma drzewce z tym proporcem w taki sposób, że znak krzyża wystaje na zewnątrz ramy – ten krzyż wiąże się bowiem ze światem fizycznym, który Chrystus opuszcza, przenosząc się do świata duchowego. Zarazem też fragment jego prawej dłoni i lewa stopa wystają poza ramę, najwyraźniej nie daje się go w niej całkowicie zamknąć. Podobnie wystaje poza ramę fragment czerwonej szaty, co wskazuje na to, że źródło ognia jest na zewnątrz.

Symbolika kolorów w górnej części obrazu „Zmartwychwstanie” Pietro Perugino

Symbolika kolorów jest w przypadku zmartwychwstałego Chrystusa oczywista – wyraża ona przemianę ognia (czerwona szata na dole) w światło (złociste tło w obrębie ramy). Podobnie ma się sprawa w przypadku szat dwóch aniołów. U lewego z nich są one czerwono-złociste na wierzchu, a pod spodem czarne, u prawego zaś – na wierzchu zielone, a pod spodem czerwone. Sekwencja kolorów: czarny – czerwony – złoty odpowiada temu, że w najgęstszym mroku rozpala się ogień, który następnie sublimuje się w światło, a z kolei zieleń reprezentuje wodę, dzięki której destrukcyjna siła ognia łagodnieje i przemienia się on w przyjazne światło – według gnozy Böhmego.