Twitter

Przedstawiam kolejny obraz religijny włoskiego renesansu Giovanniego di Paolo – „Chrzest Chrystusa” i symbolikę kolorów w jego malarstwie.

Obraz ten należy do cyklu czterech obrazów namalowanych w roku 1454, niewielkiego formatu (np. drugi z obrazów ma wymiary 30 x 39 cm), poświęconych wydarzeniom z życia Jana Chrzciciela.

Cykl czterech obrazów:

1. obraz „Narodziny Jana Chrzciciela”,

2. obraz „Jan Chrzciciel wyruszający na pustynię”,

3. obraz „Chrzest Chrystusa”,

4. obraz „Głowa Jana Chrzciciela przyniesiona Herodowi”.

Jako uzupełnienie do „Chrztu Chrystusa” dodaję jeszcze obraz „Oto Baranek Boży”, datowany na lata 1455-60, tempera na desce, 66.3 x 37 cm.

Podobnie jak Maryja, przedstawiona na poprzednio omówionym obrazie Giovanniego di Paolo „Zwiastowanie i wygnanie z Raju”, tak również Jan Chrzciciel miał do odegrania istotną rolę w misji Chrystusa na ziemi – ona jako jego cielesna matka, on jako jego ojciec chrzestny. Historia Jana Chrzciciela sprowadza się do tego, że narodził się, udał się na pustynię, ochrzcił Jezusa i został zabity.

1. Narodziny Jana Chrzciciela

W malarstwie renesansu prawie wszystko jest grą symboli. Malarz namalował dwa symbole (na podłodze) – naczynie chrzcielne i misę, w której przyniesiono Herodowi odciętą głowę Jana Chrzciciela. Poza tym zwraca uwagę płonący w kominku ogień – element symboliczny w kontekście świętego Józefa przy kominku z poprzednio omówionego obrazu Giovanniego di Paolo – odnoszący się zarazem do ognistych aniołów za plecami Boga Ojca z trzeciego obrazu tego cyklu.

Narodziny Jana Chrzciciela

Kup wydruk na płótnie: Giovanni di Paolo - Narodziny Jana Chrzciciela

Malarz zręcznie posłużył się symboliką kolorów. To, że kobieta w czerwonej sukni zasłania ten ogień białym płótnem, nie oznacza bynajmniej banalnej czynności suszenia pieluszki małego Jana Chrzciciela przez niańkę. Należy tu zauważyć odpowiedniość pomiędzy, z jednej strony,czarną suknią jednej z nianiek i czerwoną drugiej, a z drugiej strony – czerwienią ognia i czarną barwą polan i dymu. Czarna suknia jest symbolem żywiołu ziemi, czerwona – żywiołu ognia. Pieluszka w dłoniach czerwonej niańki reprezentuje wodę jako czynnik łagodzący destrukcyjną siłę ognia i jest zarazem interpretacją Janowego chrztu z wody, przeciwstawnego Chrystusowemu chrzczeniu Duchem Świętym i ogniem (Mateusz 3, 11).

Postać namalowana w prawym dolnym rogu, w aureoli wokół głowy, z piórem, kałamarzem i zwojem, w którym coś pisze, to zapewne święty Łukasz Ewangelista, który opisał historię poczęcia i narodzin Jana Chrzciciela. Ale ten zwój jest też nawiązaniem do zwoju w dłoni Boga Ojca na poprzednio omówionym obrazie Giovanniego di Paolo „Zwiastowanie i wygnanie z Raju”. Oto właśnie dzieje się i jest zapisywane ludzką ręką to, co było od wieków zapisane w tajemniczym zwoju Boga.

Natomiast święta Elżbieta w połogu, matka Jana Chrzciciela spoczywająca na wielkim łożu na drugim planie, nie patrzy w stronę syna – zrobiła już swoje i może się wyłączyć z dalszego biegu wypadków. Ognista barwa kołdry oddzielona białym prześcieradłem od ciała Elżbiety w niebieskiej koszuli ma zapewne takie samo symboliczne znaczenie jak czerwony ogień zasłaniany białą pieluszką przez czerwoną niańkę.

2. Jan Chrzciciel wyruszający na pustynię

Ten obraz – najbardziej znany obraz z całego cyklu – można zinterpretować przede wszystkim przez rozszyfrowanie symboliki kolorów. Przedstawiane tu elementy są oddzielone od siebie w czasie. Dolny Jan Chrzciciel opuszczający dom reprezentuje fazę wcześniejszą, a górny Jan Chrzciciel kroczący drogą wśród sinych skał – fazę późniejszą. Dom, który opuszcza, ma barwę siną, a dalsze dwa małe domki, które pozostawił już za sobą – barwę różową, taką samą, jak jego szata. Misja Jana Chrzciciela polega od strony symboliki kolorów na tym, żeby przemienić barwy ludzkiego świata z sinych na różowe, co już się dokonało w przypadku tych dwóch budowli. Ma to, oczywiście, związek z omówioną już symboliką szat dwóch nianiek na pierwszym obrazie cyklu.

Jan Chrzciciel wyruszający na pustynię

Kup wydruk na płótnie: Giovanni di Paolo

3. Chrzest Chrystusa

Ten trzeci element cyklu obrazów jest najważniejszy, ponieważ Jan Chrzciciel po to właśnie przyszedł na świat, żeby ochrzcić Jezusa i dać mu świadectwo.

Chrzest Chrystusa

Kup wydruk na płótnie: Giovanni di Paolo - Chrzest Chrystusa

Również na tym obrazie (Chrzest Chrystusa) te same elementy pokazane są dwukrotnie. Mianowicie siedem aniołów – dwa w prawym górny rogu i pięć zajmujących całą lewą stronę obrazu – to te same anioły, które stanowią ognisto-złote tło Boga Ojca na górze obrazu na samym środku. W porównaniu z poprzednio omówionymi przedstawieniami Boga na obrazach Giovanniego di Paolo zauważamy wielką zmianę. Nie jest on już otoczony aniołami ciemnymi, ale ognisto-złotymi, tzn. anioły te przybrały barwy, jakie wcześniej miał sam Bóg. Sam Bóg ma zaś szatę w kolorze biało-błękitnym, która jakby jest tego samego rodzaju filtrem jak pieluszka w dłoni czerwonej niańki na „Narodzinach Jana Chrzciciela”. Wygląda na to, że Duch Święty, który sfruwa na Jezusa w postaci gołębicy, jest rezultatem przepuszczenia ognistej energii za plecami Boga przez jego szatę, która w rezultacie nabiera znaczenia wody łagodzącej destrukcyjną siłę ognia.

Poniżej Jan Chrzciciel, dokonując chrztu Chrystusa z wody, powtarza jakby boski akt lania wody na ogień w celu jego złagodzenia i wysublimowania. Powyżej Bóg Ojciec lewą dłonią udziela błogosławieństwa temu, co się odbywa pomiędzy Jezusem a Janem Chrzcicielem, którego dodatkowo błogosławi dłoń jednego z aniołów. Prawą dłonią Bóg daje magiczny znak, na który Jezus odpowiada analogicznym znakiem, choć z nieco innym układem palców. Jezus jest całkiem nagi i w sensie anatomicznym odbiega zdecydowanie od kanonu męskiej urody – nie ma w sobie tej harmonii, jaką odznaczają się tu choćby postacie aniołów czy też Jan Chrzciciel. Ma zbyt krótkie nogi, a jego genitalia gdzieś się zapodziały. Widocznie Giovanni di Paolo nie chciał eksponować w przypadku Chrystusa jego ludzkich walorów. Można za to zauważyć, że stopy Jezusa nie są zanurzone w wodzie. W przypadku człowieka nie byłoby to normalne.

Na Chrzcie Chrystusa Aniołów jest siedem – odpowiednio do liczby duchów Bożych przed tronem Boga w opisie nieba z Apokalipsy, mających postać siedmiu płonących pochodni. Istotnie, za plecami Boga widać ich ogniste skrzydła, a w zbliżeniu – również twarze. Całą sytuację wyjaśnia gnoza Jakoba Böhme, zgodnie z którą ogień rozpala się nagle w samym jądrze przerażającej ciemności. I właśnie te anioły, które teraz za plecami Boga przedstawione są jako ogniste, na poprzednich obrazach były ciemne. Ale kiedy już wzbudzony w nich został ogień, następnym zadaniem jest jego złagodzenie. U siedmiu wielkich aniołów, przedstawionych w przestrzeni pomiędzy Bogiem a ziemią, ten ogień jest już złagodzony i stanowią one zapewne uszczegółowione rozwinięcie Ducha Świętego, który w swej naturze jest siedmioraki, co ma swoje odbicie choćby w siedmiu darach Ducha Świętego, nie mówiąc o Chrystusie z Apokalipsyjako Siedmiookim i Siedmiorogim Baranku. Wraz z Duchem Świętym anioły te zostają zesłane na ziemię, co przedstawione jest tak, że dwa już stoją na ziemi, a pozostałe unoszą się ponad nią.

Na obrazie Chrzest Chrystusa ważna jest też zapewne symbolika związana z kolorami ich szat, które wydają się tworzyć w kierunku góra-dół sekwencję: błękit – czerwień – zieleń, jako symbole żywiołów (w ich znaczeniu duchowym a nie fizycznym), czyli odpowiednio: powietrza, ognia i wody. Dwa anioły w prawym górnym narożniku reprezentują więc żywioły powietrza i ognia w stanie czystym, a w grupie aniołów po drugiej stronie Boga przeważają ich kombinacje: powietrze z ogniem oraz ogień z wodą w trzech kombinacjach. Z dwóch aniołów stojących na ziemi jeden wszakże jest jednolicie czerwony i wydaje się tworzyć ze swym towarzyszem parę, w której sam występuje jako męski, podczas gdy ten drugi, czerwono-zielony – jako żeński.

Jan Chrzciciel na obrazie Chrzest Chrystusa ma na ciele tradycyjne odzienie z wielbłądziej sierści, spod której wystają fragmenty niebieskiej tuniki, oraz narzuconą swobodnie na wierzch biało-różową tkaninę – z pewnością o znaczeniu symbolicznym.

4. Oto Baranek Boży

Kontrapunktem do bardzo ezoterycznego przedstawienia Chrztu Chrystusa na powyżej omówionym obrazie jest powstały nieco później obraz „Oto Baranek Boży”, nie należący do czteroelementowego cyklu na temat życia Jana Chrzciciela i Chrztu Chrystusa.

Oto Baranek Boży

Kup wydruk na płótnie: Giovanni di Paolo

Na obrazie nie widać Boga, aniołów ani Ducha Świętego. Widać tylko grupkę ludzi, do których Jan Chrzciciel, wskazując na Jezusa, kieruje słowa: „Oto Baranek Boży”. Jezus jest już ubrany, a kompozycja obrazu jest odwrotna. O ile na „Chrzcie Chrystusa” Jezus stoi pomiędzy aniołami a Janem Chrzcicielem, o tyle na tym obrazie Jan Chrzciciel stoi pomiędzy grupą ludzi a Jezusem – jako pośrednik dający świadectwo, że ten oto Jezus jest Mesjaszem.

Dalej widzimy skały podobne do tych z „Jana Chrzciciela wyruszającego na pustynię” oraz jedną z budowli znanych już z tego obrazu, ale nie w kolorze różowym, lecz sinym. Bo też obraz ten pokazuje tylko to, co widać zwykłym fizycznym ludzkim okiem, a nie okiem duchowym. Najwyraźniej Giovanni di Paolo daje nam komunikat: można to samo przedstawiać na dwa sposoby, zwykły, egzoteryczny – i niezwykły, ezoteryczny.

5. Głowa Jana Chrzciciela przyniesiona Herodowi

Ostatnim elementem cyklu jest „Głowa Jana Chrzciciela przyniesiona Herodowi”. No cóż, Jan Chrzciciel narodził się, zrobił swoje i odszedł, bo nie miał już nic do roboty po tym, jak ochrzcił Jezusa i złożył świadectwo: „Oto Baranek Boży”. Zostawił pole do działania Jezusowi Chrystusowi. Dlatego ostatnie ogniwo cyklu pozostawiam bez komentarza.

Głowa Jana Chrzciciela

Jeżeli podoba Ci się ten wpis, podziel się nim albo zostaw komentarz pod postem. Z przyjemnością poznamy Twoją opinię.