Twitter

Dziś analiza i interpretacja obrazu Zdzisława Beksińskiego, któremu nadałem tytuł „Pozagrobowe odmęty”. Podobnie jak obraz Beksińskiego „Święta Maryjo, ratuj nas”, którego analizy i interpretacji dokonałem we wpisie „Czy Zdzisław Beksiński był malarzem religijnym?” również i ten obraz Zdzisława Beksińskiego zawiera liczne elementy religijne.

Ale też można się tu doszukać pewnych tropów ezoterycznych, w szczególności odniesień do New Age’u, którym w czasie powstawania obrazu Beksiński był przejściowo zafascynowany.

Obraz Zdzisława Beksińskiego „Pozagrobowe odmęty”, 1975, olej na płycie, 73 x 61 cm

Zdzisław Beksiński, Pozagrobowe odmęty

Opis obrazu Zdzisława Beksińskiego

Obraz Beksińskiego przedstawia ryby sugerujące, że wszystko, co na nim widzimy, jest pogrążone w mętnej wodzie. Widać jako tako wyraźnie najbliższy plan, a poza tym tylko miejsca, które coś lokalnie rozświetla.

Jednak główny obiekt przedstawiony na obrazie, a w każdym razie jego górna część – pagórek porośnięty drzewami bez liści – nie jest elementem świata podwodnego, podobnie jak ciemny sierp księżyca na tle korony drzew. Wśród drzew na szczycie pagórka widoczne są smukłe kamienne grobowce z wąskimi wejściami. Pagórek jest pokryty zieloną siatką imitująca trawę. To, co widać poniżej siatki, przypomina pień drzewa, miejscami zbutwiały. Wszystko razem wygląda tak, jakby część pokryta zielenią była częścią naziemną, a dolna brązowa część – częścią podziemną, swego rodzaju korzeniem pagórka.

Na dole widoczne jest wysokie, wąskie wejście lub wyjście. W ciemnej czeluści, z której się przez to wejście wychodzi, widać mały świetlisty punkcik. Z dolnej części wejścia zwisa wielki miedziany medalik. Trochę powyżej niego namalowana jest zielonkawa, połyskująca metalicznie lekko wypukła tarcza, a właściwie maska z wielkimi okrągłymi oczami i otwartą paszczą pełną zębów. Powyżej wejścia, po lewej stronie, widzimy cienki czerwony krzyż, przecięty na ukos poniżej skrzyżowania dwóch ramion czymś podłużnym, białego koloru, co trudno jednoznacznie zidentyfikować. Na prawym skraju tej podziemnej części pagórka zawieszona jest mała latarenka.

U góry widać pływające lub fruwające małe kolorowe elementy. Ich kształty i materiał, z którego są wykonane, sugerują ich sztuczny charakter. Jeden jest regularnym sześcianem, drugi ma postać walca, trzeci jest okrągłym krążkiem itd. i sprawiają one wrażenie, jakby były plastikowe. Duża ryba na samym dole ma twarz jak Baba Jaga a grzbiet pokryty podobną zieloną siatką jak wierzchołek pagórka. Mniejsza ryba, miedzianej barwy, ma twarz w ogólnym zarysie ludzką, ale z wielkimi demonicznymi oczami. Jakiś drobny ciemny element obok niej ma wbity od góry krzyż. Na ciemnym księżycu w koronie drzew siedzą jakby drobne ludzkie postacie.

Interpretacja obrazu Zdzisława Beksińskiego

Dla zdefiniowania charakteru przestrzeni, w której znajdują się namalowane na obrazie obiekty, kluczowe znacznie mają grobowce na szczycie pagórka. W tych grobowcach są wejścia: po zakończeniu życia ziemskiego wchodzi się do nich, by następnie ruszyć dalej – do świata podziemnego, do którego się wchodzi przez to wejście, czy też wyjście na dole, z którego zwisa medalik. Świetlisty punkcik widoczny u góry wejścia to duch w swym istnieniu niezależnym od ciała.

Obraz Beksińskiego przedstawia świat, jaki się ukazuje po śmierci – świat pozagrobowy – jako wodne odmęty, w których pływamy niczym ryby. Jest to poniekąd sposób widzenia tego świata z perspektywy życia ziemskiego, kiedy istnieje on w nas jako nasza nieświadomość – w szczególności jako Jungowska nieświadomość zbiorowa. Wówczas ryba symbolizuje zanurzanie się w głębiny nieświadomości, dzięki któremu coś jednak przebija się z niej na powierzchnię świadomości.

Ryby na obrazie można zestawić ze zdechłym ptakiem z obrazu „Święta Maryjo, ratuj nas”, zwłaszcza że na obu obrazach ważny jest medalik. Na tamtym obrazie medalik zagradzał drogę do światła, na tym natomiast widzimy, ku czemu on nas faktycznie prowadzi: są to odmęty świata podwodnego lub jeśli kto woli podziemnego. Ptak jest zaś symbolem wzlatywania duszy do górnego świata – do nieba. I właśnie obraz Beksińskiego przedstawia ptaka na tamtym obrazie jako zdechłego, a ryby na tym są jak najbardziej żywe.

Latarenka po prawej stronie jest przeciwstawiona czerwonemu krzyżowi po lewej, zwłaszcza że jeszcze dalej w lewo widzimy sporej wielkości krąg świetlny. Latarenka jest symbolem poszukiwań duchowych na własną rękę, lucyferycznego niesienia przed sobą własnego światła (w tarocie ta latarenka przedstawiona jest na wielkim arkanie IX Pustelnik). Propozycja Chrystusa polega zaś na tym, żebyśmy szli za nim jako naszym światłem, jako naszym słońcem, a nie za własną gwiazdą czy też latarnią. I w każdym razie to światło w okolicy krzyża namalował Beksiński jako duże.

Idąc za własnym światłem można oczywiście pobłądzić. I co wtedy znajdziemy?

Zgodnie z moją interpretacją obrazu powiedziałbym: różne „niuejdżowe pierdoły”, przedstawione na górze obrazu w postaci zielonego sześcianika, różowego walca itp. Jeżeli zestawimy je z medalikiem na dole, to różnica rzuca się w oczy, a ma ona wymowę taką, że medalik jest w dobrym staroświeckim guście, a te elementy na górze są bardzo nowoczesne, bo plastikowe i w stylu niegdyś awangardowego kubizmu, choć ogólnie biorąc są tandetne. Ale są też na obrazie Beksińskiego inne poza Chrystusowym punkty świetlne – krocząc inną drogą niż ta, którą nam podsuwa chrześcijaństwo, też można dojść do jakiegoś wartego zachodu celu.

Jeszcze gorszy niż „niuejdżowe pierdoły” jest jednak czarny księżyc, a ten w chrześcijańskiej ikonografii religijnej ma związek przede wszystkim z Matką Boską, utożsamianą z niewiastą z księżycem pod stopami, przyobleczoną w słońce i w koronie z dwunastu gwiazd nad głową. Widocznie Beksiński nie miał nabożeństwa do Matki Boskiej i wolał już od niej Chrystusa ukrzyżowanego.

Ten księżyc jest czarny, martwy. Podobnie martwe są drzewa porastające pagórek. A ściółka tylko pozornie jest zielona – pagórek jest pokryty zieloną siatką udającą żywą trawę. Faktycznie z perspektywy duchowej – a z takiej namalowany został obraz Beksińskiego – materia fizyczna jest martwa, ożywia ją jedynie duch.

Pozwala to spojrzeć na ten obraz Zdzisława Beksińskiego jeszcze inaczej i interpretować pagórek jako ziemską materię, w którą wchodzi inkarnujący się duch. Wówczas pagórek zaczyna przypominać głowę, a zielona siatka oraz drzewa – rosnące na niej włosy. I widać od razu, że ten punkcik świetlny widoczny w wejściu na dole, jest na czas inkarnacji zamknięty w ciele, w ludzkiej głowie, w mózgu – i jego pole widzenia zostaje przez to drastycznie zawężone. Poniżej inny obraz Zdzisława Beksińskiego, na którym artysta tak to namalował. Nadałem mu tytuł „Inkarnacja„:

Obraz Zdzisława Beksińskiego „Inkarnacja”, 1976, olej na płycie, 87 x 73 cm:

Zdzisław Beksiński, Inkarnacja

I to rzuca nowe światło na interpretację całego obrazu Zdzisława Beksińskiego: po opuszczeniu świata ziemskiego duch przedstawiony na obrazie w postaci świetlnego punkciku nie ma już zawężonego horyzontu. Jego świadomość ogarnia teraz niezmierzoną przestrzeń, choćby były to, jak na obrazie, tylko jakieś mętne podwodne odmęty.

Jeżeli podoba Ci się ten wpis, podziel się nim albo zostaw komentarz pod postem. Z przyjemnością poznamy Twoją opinię!