Twitter

Jezus zdjęty z krzyża to jeden z częstych tematów malarstwa religijnego.

Obraz, na którym Jezus zdjęty z krzyża przedstawiony jest wraz z opłakującą go matką, nazywa się Pieta. Ale renesansowy malarz włoski, Andrea Mantegna, namalował Pietę, na której zamiast cierpiącej matki widzimy przy Jezusie, po obu jego stronach, dwa cierpiące anioły.

Religijne obrazy Andrea Mantegna zawierają bogatą symbolikę, co pokazywałem w swojej interpretacji jego Pokłonu trzech króli (zob. Pokłon trzech króli – dwa obrazy Andrea Mantegna). Również obraz omawiany w tym artykule, na którym przedstawiony jest Jezus zdjęty z krzyża i dwa anioły, ma charakter symboliczny i wyraża głęboką filozoficzno-teologiczną ideę.

Jezus zdjęty z krzyża i dwa anioły – malarstwo Andrea Mantegna

Jezus zdjęty z krzyża: Andrea Mantegna, Pieta – Chrystus podtrzymywany przez dwóch aniołów (Cristo in pietà soretto da due angeli), 1495-1500, tempera na desce, 48 x 78 cm, Statens Museum for Kunst, Kopenhaga

Wydruk na płótnie canvas już dostępny: Andrea Mantegna, Pieta

Jezus zdjęty z krzyża – dwaj aniołowie jako symbole dwóch natur Chrystusa

Jezus zdjęty z krzyża przedstawiony jest na obrazie jako podtrzymywany przez dwóch aniołów, co oznacza, że całe to wydarzenie pokazane tu zostało z perspektywy świata duchowego – w taki sposób, żeby wydobyć jego sens. Dwaj aniołowie symbolizują zapewne dwie natury Jezusa Chrystusa, ziemską i niebiańską, co zaznaczone jest kolorami ich skrzydeł i szat: czerwony jest kolorem życia w ciele, niebieski – kolorem nieba. Te dwie natury oznaczają w istocie dwa przeciwstawne dążenia, po pierwsze, ruch zstępowania w głąb tego, co ziemskie, po drugie, ruch wznoszenia się ponad to, co ziemskie.

Z tego punktu widzenia interesujące jest na tym obrazie to, co widzimy w tle po obu stronach Chrystusa z dwoma aniołami. Otóż po prawej stronie obrazu namalowana została w szczególności grota skalna, a po lewej – góra. Ma to, oczywiście, symboliczne znaczenie: grota oznacza kierunek zstępowania w głąb ziemi, a góra – kierunek wznoszenia się ponad ziemię. Charakterystyczne jest przy tym, że po stronie anioła reprezentującego naturę niebiańską znajduje się symbol dążenia w głąb ziemskiej materii, a po stronie anioła reprezentującego naturę ziemską – symbol wznoszenia się ponad to, co ziemskie. Jest to jak najbardziej logiczne – w ramach biegunowego przeciwieństwa ducha i materii każdy biegun kieruje się ku biegunowi przeciwnemu i jest przez niego przyciągany. Nawiasem mówiąc, w chrześcijańskim Credo mówi się o tym, że Chrystus po śmierci zstąpił na samo dno piekieł i dopiero potem wstąpił do Ojca w niebie. Tak więc grota skalna symbolizuje to zstąpienie, a góra – wstąpienie.

Jezus zdjęty z krzyża – ukazany w tle wątek Kaina i Abla

Ciekawe jest również to, co poza tym znajduje się w tle. Kluczem do zrozumienia intencji malarza jest w tym wypadku historia Kaina i Abla.

Jezus zdjęty z krzyża: fragment pierwszy – abelicka sielanka

W lewym dolnym rogu obrazu widzimy „abelicznych” pasterzy z owieczkami. Jeden stoi wsparty na kiju, drugi siedzi plecami do widza, trzeci gra na fujarce. Wymowa tej scenki jest taka, że nie muszą się oni zbytnio przemęczać, gdyż przyroda – dar Boga – sama oferuje im wszystko, czego im trzeba.

Jezus zdjęty z krzyża: fragment drugi – kainicka praca

Widok po drugiej stronie jest całkiem inny. Ludzie pracują, obrabiając gęstą i twardą materię. Jednym z wytworów ich pracy jest kamienny posąg, przedstawiający człowieka lub Boga w ludzkiej postaci. Człowiek po prawej stronie obrazu – „kainita” – występuje jako twórca, kontynuator dzieła Bożego stworzenia. Świat w tej postaci, w jakiej stworzył go Bóg jako przyrodę, jest tylko tworzywem do dalszego kształtowania. W szczególności ten człowiek stwarza samego siebie, czego symbolem jest kamienny posąg o ludzkich kształtach.

Przy takiej interpretacji obrazu narzuca się, oczywiście, pytanie o sens, jaki miało zabicie Abla przez Kaina, i to w kontekście śmierci Jezusa Chrystusa. Zabicie Abla ma w zasadzie znaczenie podobne do Wygnania z Raju. Z tej perspektywy sielska „abeliczna” scenka po lewej stronie obrazu byłaby nawiązaniem do Rajskiego Ogrodu, w którym Adam z Ewą żyli w stanie natury niczym niewinne zwierzątka. Skosztowanie zakazanego owocu i Wygnanie z Raju miało na celu uczłowieczenie tych człekokształtnych zwierzątek, jakimi byli zrazu Adam i Ewa.

Otóż to właśnie Kain realizuje powołanie człowieka, jakim jest ciężka praca, uprawianie w pocie czoła kamienistej ziemi. Ta ziemia sama z siebie wydawała tylko ciernie i osty, a potem – przyjąwszy w siebie krew Abla, nawet uprawiana nie chciała już wydawać plonu, zmuszając przez to Kaina do działalności pozarolniczej, jeszcze bardziej ludzkiej, bo bardziej oderwanej od natury. W tym kontekście Abel reprezentuje życie „po Bożemu” w jedności z naturą, a zatem na pozór bliższe Bogu, ale faktycznie nie posuwające dzieła stworzenia dalej. Dlatego ten „abeliczny” model musiał zostać odrzucony, czego symbolem było zabicie Abla przez Kaina.

Jezus zdjęty z krzyża – odejście od Boga i powrót do niego

Wygnanie z Raju miało jednak na celu nie tylko uczłowieczenie Adama, ale również – w dalszej perspektywie – jego przemianę w Drugiego Adama, czyli w Chrystusa. W postaci Drugiego Adama człowiek jako Syn Boży powraca do Ojca w niebie. I centralną postacią na omawianym obrazie jest właśnie ten Drugi Adam. Cały ten proces na obrazie przebiegałby od sceny pasterskiej po lewej stronie do obróbki wydobywanego ze skalnej groty kamienia po prawej stronie, a dalej do krzyża na Golgocie powyżej kamieniołomu i wreszcie do nieba ponad górą po lewej stronie. Powrót do Ojca w niebie dokonuje się poprzez śmierć na ziemi, która ma poniekąd znaczenie odwrotne w stosunku do Wygnania z Raju i w stosunku do śmierci Abla – jest to śmierć „kainity”, kainowego aspektu Syna Bożego.

Dlatego na misterium Golgoty składają się trzy krzyże, a Chrystus pomiędzy dwoma aniołami ma tu swój odpowiednik w ukrzyżowaniu Jezusa Chrystusa pomiędzy dwoma łotrami – łotrem abelicznym i łotrem kainicznym. Miano łotra wyraża tu jedynie jednostronność obu archetypowych braci, przeciwstawną wobec dwoistego – abeliczno-kainicznego – charakteru Drugiego Adama, który stał się nim poprzez podwójną negację, najpierw Abla, a potem Kaina.

Krótkie podsumowanie całego procesu widzimy po lewej stronie obrazu w kierunku od dołu do góry: najpierw abeliczna sielanka na łonie natury, potem okazałe miasto jako rezultat aktywności kainickiej i na koniec niebo ponad miastem, w które wdziera się wierzchołek góry, bynajmniej nie ludzką ręką utworzonej.