Twitter

Obraz Sandro Botticellego „Pokłon trzech króli” z roku 1475 jest przy omawianiu malarstwa tego florenckiego mistrza chyba najczęściej uwzględniany przez krytyków sztuki ze wszystkich czterech obrazów, na których Sandro Botticelli ten motyw namalował.

Ale moim zdaniem ciekawszy jest jego inny „Pokłon trzech króli”, z roku 1481-1482 (tempera na desce, 70 x 103 cm, Waszyngton, National Gallery of Art) – również dość znany. Sandro Botticelli prezentuje na nim wyraźnie inne ujęcie tematu niż na wspomnianym obrazie z roku 1475. Ze wszech miar godny uwagi jest też najpóźniejszy wariant tego tematu (zob. Sandro Botticelli – obraz Pokłon trzech króli z 1490 –1505)

Kup reprodukcję: Sandro Botticelli, Pokłon trzech magów

Najważniejszą różnicę stanowi sposób, w jaki Sandro Botticelli przedstawił ludzki tłum, który przybył do stajenki wraz z trzema magami. Tym razem ludzie ci są bardzo przejęci i okazują nabożną cześć Dzieciątku i Maryi, chyba że muszą zajmować się końmi.

Inaczej też Botticelli namalował magów. Wszyscy trzej kierują wzrok ku Jezusowi, a ten w sile wieku i najmłodszy nie rozmawiają ze sobą, zwłaszcza że są od siebie oddaleni.

Malarz nie namalował wprawdzie na tym obrazie Gwiazdy Betlejemskiej, ale za to jest wół i osioł. Oba bydlątka spoglądają na dar w dłoni najmłodszego maga, podetknięty im prawie pod nos.

Dwie rzeczy łączą ze sobą najstarszego i najmłodszego z magów: obaj trzymają w dłoni biały, przeświecający pas materiału, który u młodszego jest grubszy, a u starszego delikatniejszy, i żaden z nich nie ma korony – w przeciwieństwie do trzeciego maga, czyli tego w sile wieku.

I na tym obrazie stajenka jest urządzona w ruinach antycznej budowli, przy czym udział tej budowli w całej konstrukcji jest tutaj znacznie większy, a opierający się na starym ale dobrze zachowanym kamiennym stropie drewniany dach jest znacznie solidniejszy od prowizorki z drewnianym podparciem z wcześniejszego obrazu.

Całkiem inaczej malarz namalował układ Świętej Rodziny. Teraz w środku jest Maryja, ponieważ Jezus siedzi na jej lewym udzie, a jej głowa pochylona jest w stronę Józefa, który stoi za nią po jej prawej stronie. Dzięki takiemu układowi Jezus znajduje się pomiędzy najstarszym a najmłodszym magiem i o to prawdopodobnie chodziło w przegrupowaniu osób Świętej Rodziny. Zarazem mag w sile wieku (ten z koroną na głowie) zostaje odsunięty na bok, co również widać w odniesieniu pozostałych dwóch magów do kolumn budowli: najmłodszy jest na tle prawego rzędu kolumn, najstarszy na tle lewego rzędu kolumn, a ten w koronie klęczy już poza budowlą.

W tle obrazu jest piękny krajobraz: wzgórza, drzewa, a ludzi brak. Podobny widok ukazuje się po obu stronach stajenki: nie widać już żadnych innych zmierzających do niej pielgrzymów.

Interpretacja obrazu

Wypada uznać, że białe pasy z przejrzystej tkaniny, które Botticelli namalował w dłoniach dwóch magów, klęczących po obu stronach Jezusa, mają znaczenie sakralne, kapłańskie. W przeciwieństwie do tego korona trzeciego maga wskazuje na jego charakter świecki, czyli jest on nie tyle magiem, co królem. Ten świecki aspekt jest o tyle mało istotny, że Jezus Chrystus, nazywany z uporem królem żydowskich i nawet pod taką tabliczką ukrzyżowany, powiedział przecież, że jego królestwo nie jest z tego świata.

Ponadto, jeżeli świecki porządek świata, jego struktury prawne i polityczne, reprezentują na tym obrazie dwa rzędy kolumn i wspierające się na nich kamienne belki stropowe, to można powiedzieć, że to jest już gotowe, nadające się do wykorzystania bez gruntownej rewolucji. Dlatego ten król w koronie pozostaje na obrazie na uboczu. Pozostając świeckim władcą tego świata, zgodzi się on tylko, by nowa religia znalazła w nim swoje miejsce.

Powód tego jest prosty – zgromadzony tłum ludzki sam z siebie okazuje nabożną cześć nowej idei. Takie są fakty i trzeba się z nimi pogodzić. Nie ma powodu, by prześladować nową religię ani też, by narzucać ją siłą. Najlepiej po prostu zalegalizować po jakimś czasie stan faktyczny.

Co się zaś tyczy dwóch magów klęczących przed Jezusem, to można zauważyć, że jeden z nichSandro Botticelli namalował dokładnie pod świętym Józefem, co podkreśla dodatkowo fakt, że Józef patrzy na niego, a kij, na którym się wspiera, biegnie przez środek jego głowy, natomiast drugi mag tworzy jakby grupę z dwoma bydlątkami. Jeżeli uznać, że bydlątka symbolizują świat pogański, to w takim układzie święty Józef będzie symbolizował judaizm jako macierzystą glebę, z której zrodziło się chrześcijaństwo, a bydlątka – nowy element ludzki jako glebę, na której się ono przyjmie i w której zapuści korzenie. I to również wyraża wiek obu magów – Żydzi są narodem „starym”, a z ludów barbarzyńskich powstaną nowe narody, z których będzie się składać w dalszej przyszłości chrześcijańska Europa. Pozbawiony ludzi krajobraz w tle malowidła sugeruje zaś, że dla chrześcijaństwa jest wielka przestrzeń do zagospodarowania.

Jeżeli podoba Ci się ten wpis, podziel się nim albo zostaw komentarz pod postem. Z przyjemnością poznamy Twoją opinię.