Malarstwo - obrazy wielkich mistrzów malarstwa
Kto jest kim na obrazie Ostatnia Wieczerza?
Obraz „Ostatnia Wieczerza” to znany temat malarski. Ale czy wiemy kto jest kim na obrazie Ostatnia Wieczerza? Czy znamy imiona apostołów siedzących po lewej i po prawej stronie Jezusa? Ostatnia Wieczerza to motyw, który podjął sam Leonardo da Vinci, odnosząc zresztą spektakularny sukces, a poza nim rzesza innych malarzy, jak Tintoretto czy np. Salvador Dali.
Ale temat „kto jest kim na obrazie Ostatnia Wieczerza” znany jest zbyt pobieżnie, bo mało kto orientuje się, jakie postacie są na obrazie, kim byli ci wszyscy apostołowie, o których informacje w ewangeliach są w większości przypadków bardzo zdawkowe: podane są ich tylko imiona.
Ale jest pewien obraz, który pomoże nam wyjaśnić, kto jest kim na obrazie „Ostatnia Wieczerza”. Otóż Juan de Juanes (ok. 1507-1579), hiszpański malarz okresu renesansu, wypisał w aureolach apostołów ich imiona! Nie posunął się wprawdzie do tego, żeby również Judasza uhonorować aureolą, ale za to napisał jego imię na stołku, poniżej tyłka apostoła o tak złej reputacji.
Początkowo mnie to rozczuliło, doceniłem też powściągliwość malarza, który nie opatrzył imieniem Jezusa Chrystusa, uznając go za postać rozpoznawalną, ale po namyśle uznałem, że te imiona mają nam pomóc w rozszyfrowaniu przekazu, jaki niesie z sobą ten na pozór bardzo standardowy obraz religijny.
Ostatnia Wieczerza, Juan de Juanes, ok. 1562, olej na desce 116 x 191 cm, Museo del Prado, Madryt
Kto jest kim na obrazie „Ostatnia Wieczerza”:
Imiona apostołów na obrazie:
Postacie po prawicy Jezusa – lewa strona obrazu:
- Juda Tadeusz (brat Jakuba Mniejszego) – klęczy po lewej stronie obrazu
- Mateusz–Lewi (później Mateusz Ewangelista) – stoi przy lewej krawędzi obrazu
- Bartłomiej–Natanael – stoi obok Mateusza
- Jakub Większy – siedzi jako pierwszy z lewej (zielono – pomarańczowa szata)
- Andrzej brat Szymona Piotra – stoi między Jakubem Większym a Szymonem Piotrem
- Szymon Piotr – siedzi obok Jezusa Chrystusa
Postacie po lewicy Jezusa – prawa strona obrazu:
- Jan Ewangelista, brat Jakuba Większego – siedzi obok Jezusa (w zielonym)
- Jakub Mniejszy – siedzi obok Jana (w pomarańczowym)
- Tomasz zwany Didymos (czyli Bliźniak) – siedzi obok Jakuba Mniejszego (w zielonym)
- Szymon Kananejczyk (zwany Gorliwym) – stoi za plecami Tomasza (w czerwonym)
- Filip z Betsaidy – stoi za plecami Tomasza (w ciemnozielonym)
- Judasz Iskariota – siedzi na stołku (w żółtym)
Malarz w oczywisty sposób dzieli 12 apostołów na dwie grupy po sześciu po każdej stronie Jezusa Chrystusa.
Dwie grupy apostołów: Piotrowa i Janowa
Zastanawiając się „kto jest kim na obrazie Ostatnia Wieczerza” zwróćmy uwagę, że kluczowe znaczenie w każdej grupie ma apostoł siedzący bezpośrednio obok Jezusa. Grupę po lewej stronie obrazu można nazwać Piotrową, a grupę po prawej stronie obrazu – Janową.
Pozostali apostołowie dzielą się w każdej z tych grup na dwie podgrupy, liczące odpowiednio po trzech apostołów ustawionych w jednym rzędzie i po dwóch ustawionych w drugim.
W grupie Piotrowej w pierwszym rzędzie głowy trzech apostołów znajdują się coraz wyżej: od klęczącego Judy Tadeusza, poprzez siedzącego Jakuba Większego aż do stojącego Andrzeja.
W grupie Janowej wszyscy trzej apostołowie w pierwszym rzędzie siedzą. Od prawej do lewej kolejno: Judasz Iskariota, Tomasz i Jakub Mniejszy.
Drugie rzędy w obu podgrupach, w których malarz umieścił chyba apostołów o trzeciorzędnym dla niego znaczeniu, są dość podobne. W grupie Piotrowej są nimi Mateusz–Lewi i Bartłomiej–Natanael, a w grupie Janowej – Filip z Betsaidy i Szymon Kananejczyk.
Grupa Piotrowa i grupa Janowa są sobie wyraźnie przeciwstawione. Przede wszystkim rzuca się w oczy, że grupa Piotrowa (poza Jakubem Większym i Mateuszem–Lewim) wpatruje się w hostię w prawej dłoni Jezusa. Ta hostia jest najwyraźniej przeznaczona dla grupy Piotrowej. Apostołowie z grupy Janowej w ogóle się nią nie interesują. Może tylko o tyle, że uzgadniają właśnie między sobą, że jest ona czymś nie dla nich, lecz jedynie dla tych starszych panów po drugiej stronie stołu. Jakub Mniejszy kieruje właśnie w ich stronę palce wskazujące obu rąk, zwrócony twarzą do modlącego się Tomasza, a Filip z Betsaidy gestem lewej dłoni dystansuje się wobec sposobu rozumienia przez nich eucharystii.
Wyjaśnijmy od razu, że w grupie Janowej jest wielu ewangelistów.
Ewangeliści:
- Przede wszystkim sam święty Jan Apostoł, którego ewangelia należy do czterech ewangelii kanonicznych, ale jest w widoczny sposób różna od trzech pozostałych ewangelii, zwanych w odróżnieniu od niej synoptycznymi.
- Tomasz Apostoł jest z kolei autorem Ewangelii Tomasza, zaliczanej do apokryfów Nowego Testamentu i traktowanej czasami jako piąta ewangelia. Znajduje się w niej stwierdzenie: „To są tajemne słowa, które Jezus żywy wypowiedział, a zapisał je Didymus Juda Tomasz” (32, 10). Dzieło to było znane starożytnym Ojcom Kościoła, po czym zaginęło i ponownie zostało odkryte w XX wieku.
- Filip Apostoł jest autorem Ewangelii Filipa – tekstu gnostyckiego zaliczanego do apokryfów, znalezionego w 1945 w jaskini koło Nag Hammadi.
- Judasz Iskariota Apostoł jest w pewnym sensie autorem Ewangelii Judasza – nie jest wprawdzie powiedziane, że to on sam ją napisał, ale w każdym razie tekst jest zapisem dialogów Judasza Apostoła z Jezusem Chrystusem. Manuskrypt został odkryty w roku 1978 w Egipcie, a jej tekst został ogłoszony w roku 2006.
- W grupie Piotrowej jest zaś tylko jeden ewangelista, mianowicie Mateusz, autor ewangelii, która jest pierwsza księgą Nowego Testamentu.
Dwa rodzaje chrześcijaństwa: Piotrowe i Janowe
Zauważmy teraz, co się dzieje na obrazie. Gest Filipa Apostoła skierowany w stronę apostołów po drugiej stronie stołu znaczy: „nie tak to należy rozumieć”. Odpowiada mu w imieniu grupy Piotrowej Jakub Większy, którego wyraz twarzy i gest lewej dłoni zdaje się mówić: „Jak nie, jak tak?”. A Mateusz Ewangelista jeszcze wyraźnie stwierdza to samo gestami obu dłoni.
Sposób rozmieszczenia apostołów przez malarza dostarcza czytelnego klucza do zrozumienia przydomków dwóch Jakubów siedzących po obu stronach tuż obok przywódców grup. Jakub Większy reprezentuje chrześcijaństwo Piotrowe jako nurt dominujący – większościowy. Jakub Mniejszy zaś reprezentuje chrześcijaństwo Janowe – mniejszościowe, bardziej elitarne.
Powiązania rodzinne wśród apostołów
Dodatkowe znaczenie mają powiązania rodzinne w grupie dwunastu apostołów: są wśród nichtrzy pary braci. Interpretuję stosunek braterstwa w taki sposób, że posiadanie brata w konkurencyjnej grupie pozwala zrozumieć jej punkt widzenia. W tym sensie Jan (przywódca grupy mniejszościowej) jako brak Jakuba Większego rozumie również punkt widzenia grupy większościowej. Ale z kolei Piotr (przywódca grupy większościowej) ma swojego brata Andrzeja w tej samej większościowej grupie, w związku z czym rozumie tylko własny punkt widzenia, nie rozumie sposobu myślenia grupy Janowej. I wreszcie Jakub Mniejszy, podobnie jak Jan, ma brata w drugiej grupie, mianowicie Judę Tadeusza.
Jeżeli na przeciwstawność obu grup nałożymy opozycję „egzoteryczne” – „ezoteryczne” to sprawa jest prosta i elementarna: ezoteryczny punkt widzenia rozumie w pełni to, co ma charakter egzoteryczny, ale nie na odwrót, i to z samego założenia. Ta różnica zaznacza się przede wszystkim pomiędzy dwiema kluczowymi postaciami: świętym Piotrem i świętym Janem, a potwierdza ją widoczne zróżnicowanie wiekowe obu grup: grupa Janowa jest młodsza, a grupa Piotrowa – starsza (najstarszy wydaje się brat Piotra, Andrzej).
Pozycje dochrystysowe i odchrystusowe
Należy następnie zwrócić uwagę na kierowanie się ku Jezusowi Chrystusowi apostołów po lewej stronie i odchylanie się od niego dające się zauważyć po prawej stronie obrazu. Chodzi tu o pozycję Jakuba Mniejszego i Judasza Iskarioty. Po bliższej nam stronie stołu zauważamy, że układ ciała Judasza jest w odniesieniu do Jezusa dokładnie przeciwny, niż to widzimy u Judy Tadeusza.
Ma to określony sens, nawiązujący do słów Jezusa, że musi odejść z tego świata właśnie dla dobra swoich apostołów – w tym celu, żeby przestali się fiksować na jego osobie, zamiast skupić się na sobie samych i własnym rozwoju duchowym. Cielesny Jezus zostaje przeciwstawiony Duchowi Świętemu: muszę odejść z tego świata, żeby mógł wam zostać zesłany Duch Święty. A w akcji odejścia z tego świata pomógł Jezusowi, jak wiadomo, Judasz Iskariota, który to rozumiał. Odchylone w przeciwną wobec Jezusa stronę ciała Judasza i Jakuba Mniejszego wyrażają więc gotowość do „odfiksowania się”.
Dłoń z hostią i dłoń na piersi
I teraz należy zauważyć przeciwstawienie pomiędzy podniesioną prawą dłonią Jezusa z hostią, a jego lewą dłonią położoną na piersi. Ta lewa dłoń, wskazująca na to, co człowiek ma wewnątrz siebie, określa charakter grupy Janowej i podkreśla zarazem zewnętrzność hostii. Poniżej prawej dłoni z hostią leży kawałek chleba, poniżej lewej dłoni na piersi widzimy kielich. Jeśli dodamy do tego okoliczność, że karafka z winem stoi po stronie grupy Janowej, bez trudu zrozumiemy, że malarz podzielił apostołów na dwie grupy odpowiednio do dwóch postaci komunii – grupa Piotrowa to zjadacze chleba, a grupa Janowa – producenci wina.
Eucharystia
Eucharystia, czyli podziękowanie, ma bowiem charakter dwustronny: człowiek dziękuje Bogu za chleb, który spożywa, bo wszystko to, co spożywa, jest ciałem Boga, a z kolei Bóg dziękuje człowiekowi za wino, które jest symbolem ducha ożywionego dzięki człowiekowi, który w swym cielesnym życiu rodzi się ponownie z ducha. Grupa Piotrowa tego nie rozumie, bo to są rzeczy trudne do pojęcia dla człowieka, zwłaszcza kiedy jest to człowiek ukształtowany przez wyobrażenia religijne dla mas. Bliższy komentarz na ten temat można znaleźć choćby w Ewangelii Judasza, która zaczyna się od tego, ze Jezusa naśmiewa się ze swoich uczniów, którzy modlą się nad chlebem, dając im w ten sposób do zrozumienia, że całkiem opacznie pojęli jego słowa wypowiedziane podczas Ostatniej Wieczerzy.
Znaczący jest też na obrazie widok na świat przyrody rozciągający się za oknem, który zdaje się być przeciwstawiony hostii: nie ta mała symboliczna hostia, którą trzymam w dłoni, jest ciałem moim, ale cały szeroki świat widoczny za moimi plecami.
Pozostałe ważne elementy obrazu
Co się tyczy pozycji świętego Jana, który przylgnął do Jezusa, to owszem, świadczy ona ponad wszelką wątpliwość o jego miłości do Jezusa, ale wyraża ona zarazem jego skierowanie do wewnątrz, do własnego serca – czyli to, o co chodzi. Nie patrzy on wcale na hostię, jak czyni to święty Piotr.
Zauważyć można też na koniec, że dwa noże leżące na stole wskazują swoimi ostrzami w kierunku Judasza. Poza nimi nikt na Judasza nie zwraca uwagi. Ale może to właśnie te noże wskazują właściwy kierunek, w którym należy pójść, kiedy zabraknie Jezusa?
Jeżeli podobał Ci się wpis „Kto jest kim na obrazie Ostatnia Wieczerza”?, podziel się nim albo zostaw komentarz pod postem. Z przyjemnością poznamy Twoją opinię
Komentarze (3)
-
Gość - Jerzy Popiełóżko
To rzeczywiście była ostatnia wieczerza Beznapletowca. Wszystkim gościom
smakowała pascha zrobiona z pieczonego mięsa Jezusa Chrystusa. Pyszna i pożywna.
Oto przepis na PASCHĘ z JEZUSA:
- ukatrupić jezusa chędożąc go w dupę osłem, psem lub świnią
- łeb opalać tak długo, aż stanie się czarną łysą zakutą pałą
- najlepsze kawałki mięsa jezusa zostawić: szynka, polędwica
- z reszty zrobić relikwie, paszę dla świń a z czaszki - nocnik
- wartościowe kawałki jezusa dusić z cebulą w winie Galilejskim
Drobne porady:
- z zębów jezusa robimy grzechotkę dla dziecka
- z moszny jezusa możemy zrobić ozdobną sakiewkę na dwa funty kłaków
- oczami i jądrami jezusa gramy w kulki
- jeśli nie potrzebujemy nocnika, przeznaczmy czerep jezusa na popielniczkę,
pluwaczkę, piłkę dla dziecka lub straszydło.http://maps.google.com/maps?z=15&q=,
Szukaj na blogu
Kategorie
-
Malarstwo polskie
-
Malarstwo religijne
-
Prywatne życie arcydzieł BBC
-
Malarstwo wg nazwisk malarzy
-
Luis Falero
-
Salvador Dali
-
Leonardo da Vinci
-
Paul Gauguin
-
Rafael
-
Egon Schiele
-
Witkacy
-
Lukas Cranach Starszy
-
Max Ernst
-
Gustav Klimt
-
Michał Anioł
-
Sandro Botticelli
-
El Greco
-
Andrea Mantegna
-
Albrecht Dürer
-
Francisco Goya
-
Pablo Picasso
-
Francesco Hayez
-
Giotto
-
Berthommé de Saint André
-
Pietro Lorenzetti
-
Piero della Francesca
-
Andrea del Verrocchio
-
Tintoretto
-
Giorgione
-
Cima da Conegliano
-
Pietro Perugino
-
Giovanni di Paolo
-
Francis Bacon
-
Jacopo Bassano
-
Hieronim Bosch
-
Tycjan
-
Benjamin West
-
Fra Filippo Lippi
-
Edward Burne-Jones
-
Bartolomé Esteban Murillo
-
Peter Paul Rubens
-
Fra Angelico
-
Gentile da Fabriano
-
Domenico Ghirlandaio
-
-
Malarstwo współczesne
-
Słynne obrazy
-
Malarstwo historyczne
-
Malarstwo mitologiczne
Login to post a comment
Skomentuj jako gość